سیر مقاومت داروئی مالاریا در ایران طی سال های ۸۰-۱۳۶۲

یکی از مشکلات مهم کنترل مالاریا در دنیا مقاومت پلاسمودیوم فالسیپاروم به کلروکین و بعضی دیگر از داروهای ضد مالاریا در اغلب مناطق اندمیک مالاریای فالسیپاروم است. در ایران در دو مطالعه انجام گرفته به روش in vivo در مناطق مالاریا خیز جنوب کشور در سال های 55-1347 پلاسمودیوم فالسیپاروم در مقابل کلروکین حساس بوده است. در مطالعاتی که طی سال های 80-1362 توسط واحد تک یاخته شناسی دانشکده بهداشت با همکاری کارکنان و مسئولان مالاریای استان های مالاریا خیز جنوب شرقی ایران انجام گرفته است و میزان حساسیت پلاسمودیوم فالسیپاروم به روش های in vivo و in vitro به کلروکین و چند داروی متداول ضد مالاریای دیگر تعیین شده است، آثار وجود سویه های مقاوم پلاسمودیوم فالسیپاروم به کلروکین در بررسی های سال 1362 در ایرانشهر ظاهر شده و بتدریج میزان موارد مقاوم و سطح مقاومت در منطقه افزایش یافته است، بطوریکه در شهرستان ایرانشهر میزان مقاومت از 5.7% در سطح r1 در سال 1362 به 51.2% در سطوح r1 و r11 و r111 رسیده است. در مطالعات انجام گرفته در شهرستان بندرعباس و در مواردی در شهرستان کهنوج، میزان مقاومت از 32.5% در سطوح r1 و r11 در سال های 66-1365 به 64.8% در سطوح r1 و r11 و r111 در سال های 75-1373 رسیده و تا سال های 80-1379 بین 68% تا 84% در نوسان بوده است. در بررسی به روش micro in vitro با استفاده از کیت های استاندارد سازمان بهداشت جهانی، میزان مقاومت پلاسمودیوم فالسیپاروم به کلروکین، آمودیاکین، سولفادوکسین-پیریمتامین (فنسیدار) مفلوکین و کنین بترتیب در 281، 72، 39، 44 و 72 نمونه 33.4%، 15.2%، 17.9%، 2.2% و صفر بوده است. در این بررسی پلاسمودیوم فالسیپاروم به کنین کاملا حساس بود. در 88 بیمار مبتلا به مالاریای فالسیپاروم که به روش in vivo مقاوم به کلروکین بودند درمان با سولفادوکسین-پیریمتامین (فنسیدار) بتنهایی و یا همراه با آمودیاکین انجام گرفته است. 13.6% موارد انگل به فنسیدار هم در سطوح r1 و r11 مقاوم بود. مقاومت پلاسمودیوم فالسیپاروم به مفلوکین را که بطور پراکنده در مواردی به روش in-vivo در مناطق مالاریا خیز دیده شده است، باتوجه به اینکه این دارو در آن زمان هیچوقت در ایران مورد استفاده قرار نگرفته بود. می توان مقاومت ذاتی و یا موارد وارده و یا انتقال از وارده درنظر گرفت. در این مطالعات که حساسیت پلاسمودیوم ویواکس به کلروکین به روش in vivo تمدید شده 28 روزه، جمعا در 827 بیمار از سال 1373 لغایت 1380 انجام گرفته است، در تمام موارد انگل به دارو حساس بوده و میانگین زمان پاک شدن خون از انگل 2.78 روز بوده است. بررسی میزان حساسیت پلاسمودیوم فالسیپاروم به کلروکین و بعضی دیگر از داروهای ضد مالاریا در بیمارانی انجام گرفته است که شخصا و یا از طریق مراکز درمانی و آزمایشگاه های مالاریای مناطق مالاریا خیر، به آزمایشگاه های بررسی مقاومت دارویی مالاریا در ایستگاه های تحقیقات بهداشتی بندرعباس و ایرانشهر مراجعه کرده و یا معرفی شده اند. با این ترتیب عده از آنان قبلا سابقه درمان با کلروکین را داشته اند و احتمالا پس از شکست درمان و ظهور مجدد بیماری تحت بررسی مقاومت دارویی قرار گرفته اند. تعدادی از موارد مالاریای فالسیپاروم که در مراکز دیگر به درمان با کلروکین جواب داده اند معرفی نشده و در نتایج این بررسی ها منظور نگردیده اند، با این ترتیب به احتمال قوی میزان مقاومت پلاسمودیوم فالسیپاروم به کلروکین در کل بیماران مبتلا به مالاریای فالسیپاروم در مناطق تحت بررسی کمتر از ارقام بدست آمده در این مطالعات است. سویه های مقاوم اولیه پلاسمودیوم فالسیپاروم به احتمال قوی توسط مهاجران و مسافران افغانستانی و پاکستانی به مناطق مالاریا خیز ایران وارد شده و انتشار آنها توسط آنوفل انجام گرفته است.